(Breslau, 12 oktober 1891 – Auschwitz-Birkenau, 9 augustus 1942)
Husserl: ‘in haar was alles authentiek’.
Haar geestelijk leidsman:
‘Zelden heb ik iemand ontmoet die zovele en zo voortreffelijke eigenschappen in zich verenigt. Bovendien was zij de eenvoud en de bescheidenheid in persoon. Zij was op en top vrouw gebleven met tedere en echt moederlijke gevoelens, zonder nochtans iemand te willen bemoederen. Mystiek begenadigd in de ware zin van het woord, miste zij alle schijn van gezochtheid of berekening. In haar omgang met eenvoudige mensen was zij eenvoudig, met geleerden was zij geleerd, zonder arrogantie, met de zoekenden was zij een zoekende en ik zou er haast aan toevoegen: met de zondaars, een zondares.‘
Edith werd als jongste van elf kinderen geboren in een joodse familie. In 1904 werd ze, naar eigen zeggen onder invloed van de moderne denkers atheïste. Zij studeerde Duits, filosofie, psychologie en geschiedenis aan de universiteiten van Breslau, Göttingen en Freiburg im Breisgau. Na de verdediging van haar proefschrift in 1916 op het thema Zum Problem der Einfühlung werd zij wetenschappelijk medewerkster van haar promotor Edmund Husserl in Freiburg.
De kennismaking met de autobiografie van de heilige Theresia van Ávila betekende een keerpunt in haar leven. Ze bekeerde zich tot het katholicisme, liet zich op 1 januari 1922 dopen, gaf haar assistentschap op en ging in de Palts aan het werk op een meisjesschool van de dominicanen te Speyer. In 1932 verhuisde ze naar het Instituut voor Pedagogiek in Münster, waar ze intensief de kerkleraar Thomas van Aquino bestudeerde. Op 15 april 1934 trad zij in bij de orde van de ongeschoeide karmelietessen in Keulen en nam de kloosternaam Teresa Benedicta van het Kruis aan.
Wat heeft deze geboren jodin die uiteindelijk als karmelietes stierf in Auschwitz met ons vandaag te maken? Laten we het zo omschrijven: Edith Stein en zovele anderen die de zwaarste beproevingen hebben doorstaan omwille van religieuze en morele overtuigingen en van hun toebehoren tot een etnische groep, zijn symbool geworden voor de velen die ook vandaag hun land moeten verlaten. Door de eeuwen heen zijn er altijd mensen geweest die in perioden van verdrukking en ellende hun eigen leven op het spel hebben gezet.
Proberen de ontwikkeling die Edith Stein doormaakte in enkele zinnen samen te vatten is bijna niet mogelijk. Daarom gewoon enkele steekwoorden die dit proces kunnen omschrijven: jodin, atheïste, studente, rode kruis verpleegster, filosofe, bekeerlinge, lerares, wetenschapper, spreker over vrouwenkwesties, docente aan een hogeschool en tenslotte karmelietes. Het is, in enkele woorden, de levensweg van iemand die niet onverschillig bleef voor de problemen van haar tijd. Edith Stein stond open voor de eisen en noden van de maatschappij. Ze zocht naar wegen waarlangs de toekomst menselijker en zinvoller kon worden. Ze was sterk sociaal bewogen, meevoelend voor anderen, ze genoot waardering. Het opende voor haar een weg naar veel relaties en activiteiten: lezingen, werkcolleges, studentenkringen, verenigingen, gezellig samenzijn met vrienden. Het ontbrak haar echter aan iets wezenlijks: innerlijk was ze eenzaam en dorst naar een echte zin voor haar leven. Ze was streng Joods opgevoed maar verliest vrij jong haar geloof: “Heel bewust en uit vrije keuze”.
Maar de vraag naar God, naar het waarom van de mens en van het bestaan…die vraag liet haar niet los. Die “dorst naar waarheid” was jarenlang haar enige gebed. Maar wel een gebed dat haar tot bij Christus bracht. Haar contacten met Husserl en Scheler hielpen haar bij dit zoeken. Ze ondergaat ook de invloed van twee christelijke vrienden. In 1922 viel haar de autobiografie van Teresia van Avila in handen. Aan haar lange zoeken naar de waarheid kwam een einde door de lectuur van dit boek.Jarenlang had Edith Stein filosofisch-wetenschappelijk gezocht naar de waarheid. Nu voelt ze bij Teresia de waarheid van de liefde aan. Geen loutere kennis maar relatie. Teresia vertelt over haar vriendschapsrelatie met God. Zo helpt ze Edith Stein aan nieuwe energie.
In 1922 wordt ze opgenomen in de Katholieke Kerk. Stilaan groeit ze in verbondenheid met Jezus Christus. Zelf spreekt ze er over: “Het is de lange weg van de zelfgenoegzaamheid van een goede katholiek die zijn plichten vervult, een goede krant leest, op de juiste partij stemt, maar voor de rest doet waar hij zin in heeft, naar een leven aan Gods hand…met de eenvoud van een kind”.
In 1933 helpen de nazi’s haar ongewild om haar eigenlijke levensdoel te bereiken. Elk optreden werd voor haar, als joodse, onmogelijk. De gebeurtenissen brengen haar leven steeds meer in de schaduw van het kruis. De “gezegende van het kruis” wordt ze helemaal bij haar inkleding, in 1934, in de Karmel van Keulen. Van dan af draagt ze de naam Schwester Teresia Benedikta vom Kreuz. Haar leven wordt het leven van elke karmelietes: gebed, dienstbaarheid en zusterlijk samenleven worden er de pijlers van. Haar aanwezigheid in het klooster te Keulen begint een gevaar te worden voor haar medezusters. Ze wijkt uit naar de Karmel van Echt in Nederland. Daar wordt ze, samen met haar zus, opgepakt om in 1942 samen met zovele anderen te sterven in de gaskamers van Auschwitz. Zuster Teresia Benedikta van het Kruis kwam er om als dochter van haar gemartelde volk. De evolutie die ze door maakte – van atheïstisch filosoof tot karmelietes – betekende geenszins een breuk met haar volk. Het betekende ook geen vlucht uit de wereld, maar een totale overgave aan de navolging van Christus…tot in de marteldood toe.
- 12 oktober 1891: geboorte van Edith Stein in Breslau (Silezië)
- 1 januari 1922: door het doopsel opgenomen in de Katholieke Kerk
- 14 oktober 1933: intrede in de Karmel van Keulen
- 31 december 1938: van de Karmel te Keulen naar de Karmel in Echt (Nl)
- 2 augustus 1942: opgepakt in de Karmel te Echt
- 9 augustus 1942: omgebracht in de gaskamer te Auschwitz-Birkenau
- 1 mei 1987: zaligverklaring door paus Johannes-Paulus II in Keulen
- 11 oktober 1998: heiligverklaring
- 1999: uitgeroepen tot beschermheilige van Europa
Deze biografie en die van andere karmelheiligen, alsook informatie over de Karmel-orde, vindt u op deze webpagina van “De Teresiaanse Karmel van Vlaanderen” www.karmel.be